O Powiecie
Powiat Bocheński w liczbach
Powierzchnia powiatu bocheńskiego wynosi 649 km2, co daje mu 10 miejsce wśród 22 powiatów województwa małopolskiego. Powiat swoim zasięgiem obejmuje obszar 9 gmin. W jego skład wchodzi: 1 gmina miejska (Miasto Bochnia o pow. 30 km2), 1 miejsko-wiejska (Miasto i Gmina Nowy Wiśnicz o pow. 82 km2) oraz 7 wiejskich (Bochnia o pow. 131 km2, Drwinia o pow. 108 km2, Lipnica Murowana o pow. 60 km2, Łapanów o pow. 72 km2, Rzezawa o pow. 87 km2, Trzciana o pow. 44 km2, Żegocina o pow. 35 km2).
Powiat bocheński zamieszkiwany jest przez 100 726 osób (stan na 1.01.2007). Największym miastem w powiecie jest Bochnia - stolica powiatu, licząca 29 404 mieszkańców, tj. 29% ogółu mieszkańców powiatu. Wśród gmin pod względem liczby ludności przoduje gmina Bochnia licząca 18 458 osób, zaś najmniejszą gminą w powiecie jest Żegocina licząca 4 973 mieszkańców.
Na terenie powiatu ulokowanych jest 101 sołectw, 104 miejscowości, w tym 102 wiejskie.
Polożenie Powiatu Bocheńskiego: mapa malopolski
Dziedzictwo historyczno-kulturowe
Najstarsze ślady osadnictwa na terenach powiatu bocheńskiego pochodzą z wieku XI. Przykładem jest tu m.in. Chełm i Łapczyca oraz Bochnia. Gród chełmski posiadał nadzwyczaj korzystne, naturalne warunki obronne i sięga czasów państwa Wiślan. Prowadzone tam badania archeologiczne przyniosły plon w postaci interesujących zabytków wczesnośredniowiecznych, chociaż osadnictwo istniało tu już w czasach prehistorycznych. Także Łapczycę zalicza się do najstarszych miejscowości w Polsce południowej i głównych centrów osadniczych regionu bocheńskiego. Znajdują się tam ślady średniowiecznego grodziska, którego świetność przypadła na czas
od IX do XI wieku. Prowadzone w ciągu ostatnich kilku lat badania archeologiczne doprowadziły do odkrycia wyjątkowo intensywnego osadnictwa w rejonie Bessowa, a także jego śladów w Siedlcu.
Wiele wskazuje, iż Chełm jest najstarszą parafią w regionie bocheńskim, zaś kościół istniał tu już w 3 ćwierci XII wieku. Rangę Chełmu podnosiło niewątpliwie jego wybitnie korzystne położenie. Znajdowała się bowiem tutaj komora celna – nadana Bożogrobcom przez księcia Bolesława Wstydliwego w 1260 roku – dla podróżujących z Krakowa na Ruś i Węgry, którzy musieli przeprawić się przez Rabę. Inna miejscowość z regionu bocheńskiego to Brzeźnica. Wzmiankowana jest w 1238 r. jako wieś, ale w 1282 r. już jako miasto. W dokumentach z tego czasu jest mowa o „mieszczanach miasta Brzeźnicy” oraz tamtejszym wolnym targu, karczmach i bobrach. Wiadomo, iż w 1242 r. była tam parafia. Dawną metrykę ma szereg innych miejscowości powiatu bocheńskiego.
Historia ziem regionu bocheńskiego łączy się jednak przede wszystkim z siedzibą władz starostwa – Bochnią. Jest to jedno z najstarszych miast Małopolski. Bochnia już od połowy XIII wieku stała się niekwestionowanym centrum regionu bocheńskiego. Najstarsza zachowana informacja pisana o Bochni pochodzi z 1198 r. a znajduje się w dokumencie patriarchy jerozolimskiego Monachusa, potwierdzającym nadanie przez rycerza Mikorę Gryfitę - wśród innych dóbr – „sal de Bochegna” - soli z Bochni klasztorowi Bożogrobców z Miechowa. W 1248 r. odkryto tutaj złoża soli kamiennej. Było to pierwsze odkrycie soli na ziemiach polskich. Uruchomienie wydobycia nastąpiło w roku 1251. Dwa lata później książę Bolesław Wstydliwy wydał w Korczynie 27 lutego 1253 roku akt lokacyjny miasta Bochni z licznymi przywilejami; miasto otrzymało polską nazwę Bochnia, choć w akcie lokacyjnym wymieniono również niemiecką nazwę osady Salzberg - Solna Góra (góra - ówczesna nazwa szybu), a to ze względu na zamieszkujących wówczas w Bochni licznych przybyszów ze Śląska.
Dzięki korzystnemu położeniu miasta przy szlakach handlowych z Zachodu Europy na Ruś i do Azji Mniejszej oraz z Węgier nad Morze Bałtyckie, Bochnia została włączona w międzynarodową wymianę handlową, stając się ważnym ośrodkiem tranzytowym.
Dobrobytowi towarzyszył także rozwój kulturalny. W średniowieczu i odrodzeniu tworzyli w Bochni liczni malarze, rzeźbiarze, literaci zatrudniani na miejscu bądź na zamku w pobliskim Wiśniczu. Od XV wieku działała w Bochni szkoła miejska, ściśle związana z uniwersytetem krakowskim. Niestety już od drugiej połowy XVI wieku zaczyna się powolny zmierzch świetności Bochni, który później przeradza się w upadek miasta. Wiek XVII był dla Bochni pasmem ciągłych nieszczęść: epidemii, przemarszów wojsk, podpaleń, rabunków.
W lutym 1846 r. w okolicach Bochni miała miejsce krwawa rebelia chłopska przeciwko dworom szlacheckim, zwana rzezią galicyjską. Właśnie w tutejszym urzędzie cyrkularnym znajdował się jeden z głównych ośrodków podżegania chłopów do krwawych wystąpień przeciwko szlachcie. W 1817 roku w Bochni założone zostało gimnazjum, co przyczyniło się do ożywienia intelektualnego miasta. W latach 1822 - 1826 w Bochni miało przejściowo swoją siedzibę biskupstwo tynieckie i seminarium duchowne, co z pewnością również nie pozostawało bez wpływu na ożywienie umysłowe miasta. Jednak faktyczne odrodzenie nastąpiło dopiero końcem XIX wieku, do czego niewątpliwie przyczyniło się uruchomienie w 1856 roku linii kolejowej Wiedeń - Kraków - Dębica, przebiegającej przez Bochnię. Bochnia przełomu stuleci kwitła pod względem życia kulturalnego.
W 1886 r. powstała pierwsza biblioteka publiczna, gimnazjum osiągnęło bardzo wysoki poziom dydaktyczny, działały liczne stowarzyszenia, związki akademickie. W 1913 r. otwarto pierwsze stałe kino.
W czasie I Wojny Światowej okolice Bochni i samo miasto były terenem walk wojsk austriackich i rosyjskich. Lata międzywojenne zaznaczyły się pewnymi osiągnięciami w gospodarce miasta, które nie zdołały jednak umocnić podstaw gospodarczych Bochni, głównie z powodu kryzysu, jaki przeżywała kopalnia (groziła jej nawet likwidacja). Umocniły swe znaczenie władze samorządowe, choć w latach dwudziestych miały miejsce strajki robotnicze, a w latach trzydziestych chłopskie. Sześć lat II wojny światowej
to podobnie jak w całym kraju, okres terroru hitlerowskiego. W grudniu 1939 roku miała w Bochni miejsce jedna z pierwszych egzekucji na ziemiach polskich. Udziałem mieszkańców Bochni i jej okolic stała się także krwawa likwidacja getta żydowskiego w 1943 roku. W okolicach Bochni działały oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich i innych formacji konspiracyjnych. Na terenie całego powiatu bocheńskiego znakomicie zorganizowane było tajne nauczanie.
Status administracyjno-prawny
Podwaliny pod powiat bocheński zostały zbudowane już w czasie pierwszego rozbioru polski. Monarchia austriacka, w której po rozbiorze znalazł się region bocheński, była podzielona na kraje, te zaś na gubernie. Z ziem oderwanych wtedy od Rzeczypospolitej utworzono nową jednostkę administracyjną - kraj pod nazwą Galicja i Lodomeria. Kiedy
w 1782 r. gubernie podzielono na mniejsze cyrkuły, Bochnia została siedzibą jednego z nich. Na zachodzie i północy naturalną granicę cyrkułu bocheńskiego, na długim odcinku, stanowiła Wisła (należały wtedy do niego podkrakowskie Podgórze, Wieliczka
i Niepołomice). Na wschodzie wyznaczały ją z kolei rzeki Dunajec i Biała. Granica południowa miała charakter naturalny - były nią najdalej na północ wysunięte pasma Beskidu Wyspowego. Cyrkułem zarządzał starosta austriacki. W 1848r utworzono obok cyrkułów 74 bezirki zwane starostwami, na czele których stali marszałkowie. Ponieważ cyrkuł był jednostką rządową, stanowił jedynie namiastkę samorządności w dojrzewającej do autonomii Galicji. Stan taki przetrwał do kolejnej reformy administracyjnej w monarchii austro-węgierskiej, przeprowadzonej w 1867 r. W ramach autonomii zniesiono cyrkuły, pozostawiając powiaty z nowymi kompetencjami i starostą. Powiat Bocheński, w nadanym mu wtedy kształcie terytorialnym, przetrwał z niewielkimi zmianami do reformy administracyjnej w 1975 r. W latach II wojny światowej Niemcy utworzyli Landkreis Krakau dla byłych powiatów w Krakowie i w Bochni - oczywiście ze starostą niemieckim (nieco później w Bochni powstała ekspozytura z Landkomisarzem).
W kształcie terytorialnym sprzed 1939 r. reaktywowano powiat Bocheński wkrótce po wyzwoleniu 4 lutego 1945 r. Kilka lat później odłączono od niego Podłęże i Staniątki, pozostawiając jednakże Niepołomice z kilkoma okolicznymi miejscowościami - Wolą Batorską, Zabierzowem Bocheńskim i Wolą Zabierzowską.
Powiat Bocheński po raz kolejny reaktywowano z dniem 1 stycznia 1999r. wraz z nową reformą administracyjną. W stosunku do stanu sprzed 1975 r. znajduje się aktualnie w okrojonym kształcie terytorialnym. Niektóre miejscowości należące wtedy do Powiatu Bocheńskiego, znajdujące się w dzisiejszych gminach Gdów i Niepołomice a także cała gmina Kłaj, włączone zostały do Powiatu Wielickiego; Uście Solne i kilka okolicznych miejscowości należy teraz do Powiatu Brzeskiego.